اختلال دوقطبی (یا شیدایی – افسردگی) نوعی اختلال خلقی و یک بیماری روانی است. افراد مبتلا به این بیماری دچار تغییرات شدید خلق می‌شوند. اختلال دو قطبی به صورت معمول در آخر دوره نوجوانی یا اوائل دوره بزرگسالی تظاهر پیدا می‌کند. این بیماری انواع مختلفی دارد که مهمترین انواع آن اختلال دوقطبی نوع یک و اختلال دو قطبی نوع دو است. تفاوت این دو اختلال در وجود دوره شیدایی است؛ در نوع یک این حالت اتفاق می‌افتد ولی در نوع دو فرم خفیف‌تری از آن که هیپومانیا یا نیمه-شیدایی است، بروز می‌کند. شروع بیماری معمولاً با دوره‌ای از افسردگی می‌باشد و پس از یک یا چند دوره از افسردگی، دوره شیدایی بارز می‌شود. در تعداد کمتری از بیماران شروع بیماری با دوره شیدایی یا نیمه-شیدایی است.
دوره‌های شیدایی از چند روز تا چند ماه به طول می‌انجامند و معمولاً شدت آنها باعث می‌شود که بیمار نیازمند درمان جدی به صورت بستری یا همراه با مراقبت زیاد باشد. با فروکش کردن علایم، به خصوص در اوایل سیر بیماری، معمولاً فرد به وضعیت قبل از بیماری خود برمی‌گردد و به همین دلیل بسیاری از بیماران یا خانواده‌های آنان تصور می‌کنند بیماری کاملاً ریشه کن شده و دیگر نیازی به ادامه درمان وجود ندارد. بنابراین درمان خود را قطع می‌کنند. اما قطع زودهنگام درمان خطر برگشت بیماری را بسیار افزایش می‌دهد و باعث می‌شود که بیماری در فاصله چند ماه عود کند
دوره شیدایی(خلق بالا):
دوره شیدایی مشخصه تشخیص این بیماری است.این بیماری با توجه به شدت این دوره طبقه‌بندی می‌شود. بیماران مبتلا ممکن است ناگهان از اوج شادی و خوشحالی به اوج غم و اندوه فروروند و ارتباطی بین خُلق بیمار و آنچه واقعاً در زندگی بیمار رخ می‌دهد وجود ندارد. دوره شیدایی می‌تواند شدت مختلفی از شیدایی خفیف، نیمه-شیدایی تا شیدایی کامل با علائم جنون‌آمیز نظیر توهم یا کاتاتونیا، داشته باشد. در این دوره تمرکز کاهش پیدا می‌کند، نیاز به خواب کم می‌شود و بیمار توهم خودبزرگ‌بینی پیدا می‌کند. قضاوت بیمار ممکن است مختل شود و دست به ولخرجی‌های غیرمعمول یا رفتارهای غیرطبیعی بزند.
دوره افسردگی(خلق پایین):
افسردگی می‌تواند قبل یا بعد از دوره شیدایی در این بیماران ایجاد شود. درصد کمی از بیماران ممکن است در طول بیماری خود اصلاً افسردگی را تجربه نکنند.
دوره نیمه شیدایی:
دوره نیمه-شیدایی همان دوره شیدایی با شدت کمتر است که در آن علائم جنون و خودبزرگ‌بینی وجود ندارد. بسیاری از بیماران در دوره نیمه-شیدایی فعال‌تر از حالت عادی هستند، در حالی که بیماران در دوره شیدایی به دلیل کاهش تمرکز در فعالیت‌های خود دچار مشکل می‌شوند. خلاقیت در بعضی بیماران نیمه-شیدا افزایش پیدا می‌کند.
دوره خلق ترکیبی:
خلق ترکیبی وضعیتی است که در آن هر دو علائم شیدایی و افسردگی به طور همزمان بروز می‌کنند (مثلاً تحریک‌پذیری، اضطراب، خستگی، احساس گناه، پرخاشگری، تحریک‌پذیری، تفکرات خودکشی، ترس، شک یا پارانویا، صحبت بی‌وقفه و خشم). به عنوان نمونه، حالت گریه در وضعیت شیدایی یا تفکرات سریع در وضعیت افسردگی است. حالت‌های ترکیبی معمولاً خطرناک‌ترین دوره در بیماری‌های خلقی هستند زیرا رفتارهایی مانند سوء مصرف مواد، بیماری پانیک و اقدام به خودکشی تا حد زیادی افزایش پیدا می‌کنند.
شيوع اختلالات دو قطبي :
در حدود يک نفر از هر 100 بزرگسال در طول زندگي خود دچار اين اختلال مي‌گردد. معمولا اين اختلالات بعد از سنين نوجواني اتفاق مي‌افتد. در سنين بالاتر از 40 سال اين اختلالات غير معمول است. مردان و زنان به يک اندازه در معرض ابتلا به اين اختلالات قرار دارند.
علائم:
برخی از علائم و نشانه‌های این بیماری شامل موارد زیر می‌شود
-
بی‌قراری، افزایش انرژی و میزان فعالیت
-
خلق خیلی بالا واحساس نشاط شدید همراه با احساس خودبزرگ‌بینی
-
تحریک پذیری مفرط
-
صحبت کردن بی‌وقفه، مسابقه افکار، پریدن از موضوعی به موضوع دیگر با سرعت خیلی زیاد
-
عدم توانایی برای تمرکز، حواس‌پرتی
-
کاهش نیاز به خواب
-
اعتقادات غیرواقعی درمورد توانمندی‌ها و قدرت فرد
-
قضاوت ضعیف
-
ولخرجی
-
رفتار متفاوت از حالت معمول که مدتی طولانی ادامه داشته‌است
-
افزایش تمایلات جنسی
-
نشان دادن حرکات و تصمیم‌های ضدونقیض از خود
-
سوء مصرف داروها و مواد مخدر، الکل و داروهای محرک
-
رفتارهای اغواگرانه، مداخله جویانه، و پرخاشگرانه
-
اختلال دو قطبی به چند گروه تقسیم شده است. هر کدام از این گروه ها شامل الگوی متفاوتی از علائم و نشانه هاست.
انواع:
اختلال دو قطبی نوع ۱: نوسانات خلقی در این نوع از اختلال دو قطبی می تواند باعث بروز مشکلات قابل توجهی در محیط کار، مدرسه و یا روابط شما شود. این حملات جنون آمیز می تواند شدید و خطرناک باشد.
اختلال دوقطبی نوع ۲: شدت این نوع از بیماری کمتر از دو قطبی نوع ۱ است. در این نوع ممکن است دچار تحریک پذیری و ایجاد برخی از تغییرات در عملکرد خود شوید، اما به طور کلی می توانید زندگی روزانه خود را به روال عادی ادامه دهید. به جای مانیای شدید شما دچار هایپومانیا هستید که فرم خفیف شده مانیاست. در دو قطبی نوع ۲، دوره افسردگی به طور معمول طولانی تر از دوره های مانیای خفیف است.
اختلال خلقی ادواری: این اختلال نیز یک فرم خفیف شده اختلال دوقطبی است. اختلالات خلقی ادواری در کنار مانیای خفیف و افسردگی می تواند مخل و بسیار مخرب باشد.
علائم دقیق اختلال دوقطبی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. افسردگی در برخی افراد، مشکلات بسیاری را برای افراد دیگر ایجاد می کند، در بین این علائم، علائم مانیا بسیار نگران کننده است. علائم افسردگی و همینطور نشانه های مانیا ممکن است با هم اتفاق بیفتد. بدین ترتیب است که همواره ایندو به عنوان یک مشکل واحد شناخته و بررسی شده است.
سبب شناسی:
گرچه دلیل قطعی برای این اختلالات هنوز شناخته نشده‌است، اما محققان بر این باورند که اختلالات دوقطبی منشا ارثی دارد و ترکیب ژنتیکی افراد بیشتر از تربیت آنها در این اختلالات موثر است. ممکن است مشکل فیزیکی در قسمتی از مغز که کنترل حالات روحی را به عهده دارد عامل این اختلالات باشد. به این دلیل است که این اختلالات با دارو قابل درمان هستند. همچنین نوسانات خلقی ممکن است گاهی توسط استرس یا بیماری به وجود بیایند
درمان:
براي پيشگيري از پيشرفت نوسانات خلقي به حالت افسردگي – شيدايي ميتوان اقداماتي انجام داد
از جمله:درمان با دارو که برای تثبیت حالات روحی موثر است که موثرترین دارو لیتیوم(نوعی نمک معدنی)است
درمان با ليتيوم بايد توسط روانپزشک شروع شود.تعيين مقدار دقيق ليتيوم در بدن لازم است. مقدار کم آن بي اثر و مقدار زياد آن سمي است.بنابراین شما بايد به طور مرتب در چند هفته اول آزمايش خون دهيد تا مطمين شويد که از مقدار مناسبي استفاده می کنید.
سایر اطلاعات:
نکاتي براي دوستان و خانواده:
افسردگي و شيدايي براي دوستان و خانواده ناراحت کننده و خسته کننده است.دانستن اينکه به افراد بسيار افسرده چه بگوييم سخت است. آنها همه چيز را از ديدگاه منفي مي‌بينند و قادر نيستند بگويند از شما چه مي‌خواهند. آنها ممکن است زودرنج و گوشه گير باشند اما در همان حال به کمک شما نياز دارند. آنها ممکن است نگران باشند ولي نخواهند يا نتوانند که نصيحت شما را بپذيرند. سعي کنيد در حد امکان صبور باشيد و آنان را درک کنيد.
در شروع يک دوره شيدايي، شخص شاد و پرانرژي به نظر مي‌رسد. هرچند که اينگونه هيجانات منجر به بدتر شدن شرايط روحي آنان مي‌گردد. بنابراين سعي کنيد آنان را متقاعد کنيد که کمکشان نماييد و به آنان در مورد بيماري شان توضيح دهيد.
کمکهاي عملي بسيار مهم هستند. مطمين شويد که دوست يا فاميل شما قادر است که از خود نگهداري کند.
کمک به شخص محبوبتان براي بهبودي:
اطلاعات بيشتري در مورد اختلالات دوقطبي پيدا کنيد. همراهي شما با بيمار در جلسات روانپزشکي بسيار موثر خواهد بود.
از خودتان مراقبت کنيد:
به خودتان زمان و فضا ي کافي براي تجديد قوا بدهيد . مطمين باشيد که زمانهايي براي خودتان و گذراندن با دوستانتان اختصاص داده ايد. در صورتي که دوست يا فاميل شما در بيمارستان است، مدت نگهداري از انها را با ديگران تقسيم کنيد. شما به دوستتان وقتي خسته نيستيد بهتر مي‌توانيد کمک کنيد.
در مواقع اضطراري:
در شيدايي شديد، شخص ممکن است حالت خصمانه ، بدگماني به خود گرفته و يا به صورت لفظي ويا فيزيکي درگير شود.
در افسردگي شديد، شخص ممکن است تصميم به خودکشي بگيرد.
مراقبت از کودکان:
در صورتي که شما شيدا يا افسرده هستيد، به طور موقت نمي‌توانيد از کودکانتان مراقبت کنيد. در اين مدت همسر يا فرد ديگري از خانواده بايد اين وظيفه را به عهده بگيرد. بهتر است در دوران بهبودي در اين مورد تصميم گيري کنيد.
ممکن است بچه شما هنگامي‌که شما سالم نيستيد احساس نگراني و سر در گمي کند. اين موضوع را از رفتارشان نيز ميتوان فهميد.
براي بچه ها بسيار مفيد خواهد بود اگر بزرگترها ي آنان حساس و فهيم بوده و بتوانند با خونسردي و سازگاري به مشکلات آنها پاسخ دهند. بزرگترها مي‌توانند به آنان بفهمانند که چرا پدر يا مادر آنها رفتار متفاوتي دارد. سوالات انها بايد با خونسردي، به درستي و به زباني که متوجه شوند پاسخ داده شود. آنها احساس بهتري خواهند داشت اگر به برنامه عادي زندگي شان بازگردند.
چگونه اختلالات دوقطبي را براي کودکان توضيح دهيم؟
بچه هاي بزرگتر ممکن است خود را در بروز مشکل مقصر بدانند. بايد آنان را مطمئن ساخت که عامل اين بيماري نيستند و مي‌توانند به بهبود آن کمک کنند. هنگامي که بچه هاي بزرگتر وظيفه مراقبت از پدر يا مادر بيمار را برعهده بگيرند، نياز به درک ويژه و پشتيباني عملي دارند.