دكتر غلامحسين قائدي
روانپزشک، عضو هيات
علمي دانشگاه شاهد/ کلينيک سلامت خانواده و ج ن س ی
يکي از رايج‌ترين رفتارهاي
ج ن س ی کودکان، کنجکاوي ج ن س ی است. اين مساله به‌قدري شايع است که حتي در کودکان از
حدود 7، 8 ماهگي هم ديده مي‌شود. با اين حال در کودکان 2 تا 3 ساله بارزتر است. والدين بايد به اين نکته دقت کنند که اين‌گونه رفتارهاي ج ن س ی ابتدا با کنجکاوي بدني
شروع مي‌شود و کودکان ياد مي‌گيرند که تحريک اندام تناسلي لذت‌بخش است و برخي آن را
با هدف تحريک ج ن س ی و لذت بردن انجام مي‌دهند. مطالعه‌هايي که در اين زمينه انجام
شده است، نشان مي‌دهد که اين رفتار در پسران بيشتر از دختران ديده مي‌شود. کودکان
ممکن است خود را با دست يا شيئي ديگر مالش دهند. آنها هنگام انجام اين عمل معمولا
برافروخته و مبهوت به نظر مي‌رسند. نکته اصلي در ارتباط با اين مساله در کودکان
بهنجار يا نابهنجار آن است که نوعي کنجکاوي يا نوعي خودتحريکي محسوب مي‌شود. در
برخورد با اين‌گونه کودکان مطلقا نبايد تنبيه يا سرزنش وجود داشته باشد. بايد توجه
داشت که اين مساله غيرطبيعي و ناهنجار تلقي نمي‌شود و به اين معنا نيست که کودک
ممکن است داراي انحراف ج ن س ی باشد. عمده پژوهشگران معتقدند که اين مساله از مراحل
مهم رشد کودک به شمار مي‌رود بنابراين هرگونه برخورد نامناسب با آن مي‌تواند
آسيب‌زا نيز باشد. بايد اين نکته مدنظر قرار گيرد که اين رفتار در واقع نوعي
خودشناسي فعال بدني است و خودارضايي تلقي نمي‌شود. والدين بايد به اين مساله توجه
داشته باشند و به‌طور مداوم اطلاعات خود را در اين زمينه افزايش داده و اين آگاهي
را نيز به فرزندان خود انتقال دهند. بهترين راه برخورد با کودکان آموزش‌دادن آنها
در اين زمينه است.
متاسفانه تصورهاي غلط زيادي در اين حوزه وجود دارد. ديگران والدين را مقصر مي‌دانند، آنها را سرزنش مي‌کنند يا برخي کودکان را تنبيه
مي‌کنند و عده‌اي نيز مشکلاتي نظير کوري، صرع، نازايي و اختلالات رواني را پيامد
اين کار مي‌دانند. وجود اين اعتقادات و خرافه‌ها به طرز تفکر جامعه برمي‌گردد و
مطلقا از نظر علمي پذيرفتني نيست و بهتر است با افزايش اطلاعات و دانش ج ن س ی خود از
اين اعتقادات غلط نيز بگذريم.
اگر کودکان در ملاء‌عام يا ساير وضعيت‌ها چنين
کاري را انجام دهند اين مساله ناهنجار تلقي شده و شيوه برخورد نيز بايد تغيير کند،
سعي کنيد توجه کودک را به مساله ديگري معطوف کنيد، سرگرمي‌ها و فعاليت‌هاي او را
بيشتر و سازمان‌يافته‌تر کنيد، به وي آگاهي بيشتري دهيد و درنهايت قوانين خاصي
برايش در نظر بگيريد تا بتوانيد رفتارهاي ناهنجار او را کنترل کنيد. به اين ترتيب
درواقع به او آموزش مي?دهيد که لمس بدن کاملا در اختيار آنهاست و ديگران حق ندارند
بدون اجازه بدنش را لمس کنند. اين نکته را نبايد فراموش کرد که هرنوع آموزش به
کودکان بايد کنترل شود و با برنامه و نيز نظارت متخصص باشد. از هرگونه زياده‌روي يا
آزادي دادن به کودکان بايد پرهيز کرد زيرا ممکن است باعث شکل‌گيري بلوغ زودرس يا
آسيب‌هاي اجتماعي و ج ن س ی شوند. شايد بپرسيد خودارضايي در كودكان وجود دارد يا نه؟
بايد گفت مي‌تواند وجود داشته باشد ولي با‌توجه به سن کودک ممکن است برخي مراحل
ج ن س ی طي نشود و در مرحله آخر، انزالي صورت نگيرد.
به عقيده برخي محققان،
تحريک اندام تناسلي نوزادان با فشردن ران‌هاي او به يکديگر، تحريک با دست يا حتي
فشرده شدن دستگاه تناسلي به تشک و پتو نيز رخ خواهد داد. در اين دوره لازم است
والدين و مراقبان کودک اين نکات اساسي را در نظر بگيرند:
1) از هرگونه لمس و
نوازش اندام تناسلي کودک خودداري کنند.
2) تماس دست با اندام تناسلي کودک و
شيرخوار را هنگام تعويض پوشک يا شستشو يا در حمام به حداقل برسانند.
3) از
انجام روابط زناشويي حين بيداري کودک و شيرخوار اجتناب کنند.
در دوران
خردسالي تفاوت‌هاي کودکان از نظر ج ن س ی تي بارزتر مي‌شود و در بازي‌هاي پسرانه يا
دخترانه نمود پيدا مي‌کند. با رشد ذهني و عقلي، کودک به مرور نام نقاط مختلف بدن
خود را ياد مي‌گيرد. لازم است در اين دوران والدين خودشان يا با کمک مشاور اسامي
اعضاي تناسلي را به کودک بياموزند، نه اسامي نامأنوس. به مرور با رشد کودک و آشنايي
با محيط پيرامون و شناخت بيشتر نقاط مختلف بدن، کودک درمي‌يابد که لمس برخي نقاط
بدن براي وي خوشايند است. برخي از کودکان در اين دوران ممکن است به اين لمس ادامه
دهند و خودارضايي کنند که مي‌تواند با حرکاتي مانند خوابيدن روي شکم و ماليدن خود
به اشياء يا زمين يا وسايل اسباب‌بازي از جمله عروسک‌ها باشد اما اين فرآيند طبيعي
و گذراست. توجه والدين به اين موارد و تشخيص اين مشکل از ساير موارد از جمله
عفونت‌هاي ادراري و تناسلي پوستي که موجب تحريک دستگاه تناسلي کودکان مي‌شود، بسيار
مهم و الزامي است. هر چند سوالات بسياري در مورد علل اين رفتار کودکان همچنان
بي‌پاسخ مانده است ولي مسلم است که اين پديده در اين سنين موقتي است و به اقدام
خاصي نياز ندارد.
البته لازم است زمينه‌هاي مذهبي و فرهنگي خانواده مورد
توجه قرار گيرد ولي والدين بايد از رفتارهاي خشن و ترساننده بپرهيزند زيرا ممکن است
کودک را به ساير فعاليت‌هاي مضر وادارد.
به زبان کودکانه بايد به وي آموخت
که اين رفتار پسنديده نيست و نبايد آن را تکرار کند. اين يادآوري‌ها بايد در محيطي
آرام و بدون ترس به کودک منتقل شود. مشغول کردن کودک به ساير فعاليت‌ها و منحرف
کردن حواس او از اين رفتار و ايجاد زمينه انجام ساير فعاليت‌هاي مفيد مي‌تواند
براي ترک اين عادت در کودکان مفيد باشد.